W klasycznym filmie radzieckim ?Czapajew” zrea­lizowanym w 1934 roku przez braci Wasiliew oglą­damy epizodyczną scenę, w której pyta ktoś bohatera, do jakiej Międzynarodówki należy, do drugiej czy do trzeciej. Czapajew był przede wszystkim żołnierzem i nie znał się na tego rodzaju politycznych ?szczegó­łach”. Zapytał więc, do której Międzynarodówki na­leży Lenin, a gdy się dowiedział, że [...]

Gdy spór wiodą dwie strony w obecności trzeciej osoby, zwracają się nieraz do niej z prośbą o wydanie sprawiedliwej oceny, kto ma właściwie rację. W są­dzie z reguły rację jednej albo drugiej stronie, a cza­sem żadnej, przyznają orzekający. Dlatego sprytny uczestnik procesu argumentuje w ten sposób, by od­powiednio urobić sędziego czy ławników, a nie, by [...]

Skoro zawiedzie odwołanie się do wspólnego do­świadczenia życiowego i wiedzy, na poparcie stano­wiska stosuje się często odwołanie się do zdania in­nych osób. Bardzo przekonywające bywa dość często wysuwa­ne twierdzenie, że to, co się w tej chwili mówi, jest prawdziwe albo słuszne, bo za takie przyjmują je wszyscy ludzie bez wyjątku. Ale mamy przecież takie wypadki, [...]

Przed pięciuset laty poseł holenderski opowiadał królowi Syjamu o niezwykłościach krajów północy. Władca słuchał i kręcił z niedowierzaniem głową. Ale gdy Holender opisywać zaczął zimę, kiedy to woda z zimna stygnie i pokrywa się powłoką, po której można się ślizgać, a jest tak mocna, że mogłyby po niej chodzić nawet słonie ? król nie wytrzymał [...]

Nietrudno sobie wyobrazić taką sytuację w dysku­sji, kiedy dwaj jej uczestnicy nie mogą dojść do poro­zumienia, bo jeden zajmuje stanowisko obiektywne, odnosząc to, co głosi, do rzeczywistości i poglądów innych ludzi, drugi natomiast ? stanowisko subiek­tywne, utrzymując, że każdy ma własną prawdę i in­dywidualne pojęcie słuszności. Obiektywizm oczywi­ście nie da się pogodzić z subiektywizmem. Kiedy [...]

Jeśli chcemy dowiedzieć się, czy słyszane zdanie jest prawdziwe, sprawdzamy, w jakim stosunku pozo­staje ono do rzeczywistości. Tu sytuacja bywa więc stosunkowo prosta. Gorzej przedstawiają się oceny do­tyczące prawdopodobieństwa, a jeszcze bardziej zawiłe są teoretyczne problemy oraz działania ludzkie, o któ­rych orzekamy, że są słuszne albo niesłuszne. Socjo­logowie zajmujący się badaniem opinii społecznej wyróżnili pięć [...]

Z ocenami estetycznymi i prakseologicznymi blisko wiąże się klasyfikowanie, szeregowanie i wyróżnianie typów. Przyjrzyjmy się w pierwszym rzędzie klasy­fikacji. Klasyfikacją nazywamy podział jakiegoś zbioru przedmiotów, ale tak przeprowadzony, że każdy przedmiot został zaliczony do jednego z co najmniej dwóch lub większej liczby członów. Musi być przy tym spełniony warunek, by każdy przedmiot został zaliczony do [...]

O ile w stosunku do twierdzeń mówiących jak było, jest albo będzie używamy określeń: prawdziwe, bar­dzo prawdopodobne albo fałszywe, mało prawdopo­dobne itp., to w odniesieniu do ocen mówimy, że są słuszne albo niesłuszne. Przyjęło się rozróżniać dwa zasadnicze rodzaje ocen wartościujących, czyli aksjolo­gicznych (od greckiego słowa aksia ? wartość): oceny emocjonalne oceny utilitarne Oceny emocjonalne [...]

Osoba przekonywająca buduje przesłanki na pod­stawie pewnych faktów, zaczerpniętych z rozmaitych źródeł, np. z książek, czasopism, gazet. Kiedyś, gdy zaufanie do słowa drukowanego było niesłychanie wielkie, to, co ?stało napisane”, przyjmowano za ?świętą prawdę”. Dziś argumentacja na podstawie te­go, co zostało napisane, w zależności od tego, gdzie zostało wydrukowane, przyjmowane jest za prawdę, prawdopodobieństwo lub [...]

Wiemy już, że o prawdopodobieństwie mówić moż­na oceniając wyjściowe przesłanki oraz wynik zawod­nego wnioskowania. Myślimy, że rzeczywiście jest tak, jak mówimy, ale nie mamy stuprocentowej pewności. Prawdopodobieństwo bowiem można jak gdyby prze­suwać po skali, na jednym końcu której znajduje się prawda, na drugim ? fałsz. Ale to jest coś innego niż prawdopodobieństwo psychologiczne. W tym [...]