Kiedy powiadamy, że ktoś popełnił błąd w rozumo­waniu, znaczy to, że nie zastosował prawidłowego schematu logicznego, bo myślał, że użyty jest dobry albo chciał przeciwnika wywieść w pole. Po­dobnie inne błędy ? to nie zastosowanie się do reguły np. logicznej, matematycznej, estetycznej, moralnej. Omyłka natomiast ? to jakiś czyn popełniony nie­świadomie. Popełnia ją na przykład [...]

Należy odróżniać analogię od homologii, podobień­stwa opartego na wspólnym pochodzeniu. Nie powie­my, że między językiem włoskim a językiem francu­skim istnieje duża analogia, gdyż oba języki pocho­dzą ze wspólnego pnia romańskiego. Nie dopatrujemy się analogii pomiędzy ojcem i synem, między skrzy­dłami ptaków i przednim odnóżem czworonożnych zwierząt. Albowiem są to podobieństwa nie analogicz­ne, lecz homologiczne. I [...]

Jeżeli w trakcie przekonywania mówimy, że widzi­my mniejsze lub większe podobieństwo między jaki­miś przedmiotami, stanami, sposobami działania itp. i jeżeli wobec tego w pewien sposób rozszerzamy po­dobieństwo twierdząc, że skoro w danym przypadku było tak a tak, to i w innym będzie tak samo ? rozu­mujemy na podstawie analogii. Arystoteles jako przy­kład rozumowania przez analogię [...]

Wyjaśnienia wymaga pojęcie sprzeczności. Otóż dwa zdania są sprzeczne wtedy, gdy jedno przeczy te­mu, co twierdzi drugie, np.: To grzmiało ? To nie grzmiało, są zdaniami sprzecznymi. Nie należy mie­szać ich ze zdaniami: Przeciwnymi ? jeżeli ktoś twierdzi, że trzeba iść na lewo, żeby dojść do pewnej miejscowości, a inny, że trzeba iść na prawo [...]

Przy zbijaniu dowodów przeciwnika stosowany by­wa skutecznie sposób, z którego korzystał już Sokra­tes. Otóż uzasadniamy niezawodnie, że ktoś nie ma racji, kiedy bierzemy jakieś jego twierdzenie i posłu­gując się wnioskowaniem niezawodnym dochodzimy do absurdu. W terminologii łacińskiej nazywa się to reductio ad absurdum. Otóż absurd to takie wyrażenie, które odnosi się do przedmiotu posiadającego cechy [...]

Gdy dzieliliśmy wnioskowanie na zawodne i nieza­wodne, do pierwszego rodzaju zaliczyliśmy indukcję. Dla ścisłości wyjaśniliśmy sobie, że nie każde wnio­skowanie indukcyjne jest zawodne. Niezawodną oka­zuje się tzw. indukcja wyczerpująca, będąca poszcze­gólnym przypadkiem indukcji przez proste wyliczenie: z tego, że ten i ten, i tamten uczestnik dyskusji zabie­rał głos stwierdzimy, biorąc pod uwagę każdego po kolei, [...]

Na podstawie tradycji wyróżnimy pewien rodzaj argumentów, który po łacinie nazywa się argumentum a fortiori, co znaczy dosłownie: ?argument od moc­niejszego”. Ma on dwa warianty: Argumentujący na podstawie jakiegoś twierdze­nia ?większego” wywodzi jakieś twierdzenie mniej­sze (argumentum a maiori ad minus ? dosłownie ar­gument od większego do mniejszego). Co w tym wy­padku znaczy ?mniejsze” i ?większe”, [...]

Osoba wnioskująca, że jeżeli ktoś czytał ?Trylogię” Sienkiewicza, to czytał również Potop, stosuje deduk­cję. W rozumowaniu zaś dedukcyjnym nikt nie ma podstaw, by zakwestionować wniosek, jeżeli zgodził się na przesłanki. We wnioskowaniu indukcyjnym jest już inaczej. Przekonywany nie zawsze ma tę pewność, że wniosek niezawodnie wynika z przesłanek, chociaż na­wet je akceptował. W wypadku więc [...]

Przesłanek dla naszego wnioskowania dostarczają nie tylko usłyszane, czy przeczytane zdania, lecz rów­nież pewne fakty, nasze bezpośrednie doświadczenie. Starożytni Rzymianie wiedzieli, że można niekiedy z dobrym skutkiem używać argumentu, który nazy­wali ad oculos, co znaczy ?przed oczy”. W wypadku podzielonych zdań w stosunku do jakiejś niezbyt skomplikowanej kwestii najsilniejszym argumentem będzie pokazanie przeciwnikowi, że jest [...]

Opierając się na wnioskowaniu niezawodnym zgod­nym z poprawnymi schematami logiki od sądów prawdziwych przechodzimy do sądów prawdziwych. Odróżniamy jednak bardzo wyraźnie wynikanie lo­giczne od następstwa przyczynowego. Na jego pod­stawie na przykład prawidłowo wnioskujemy, że po obfitych opadach w górach nastąpi przybór wody w rzekach. O tych, którzy nie znają związku przyczy­nowego, a wnioskują tylko na [...]