Stare łacińskie powiedzenie głosi: Errare humanum est, stultum est in errore perseverare ? co znaczy, że ludzką rzeczą jest mylić się, ale głupią trwać w błę­dzie. W poprzednim rozdziale mowa była o błędach; doszliśmy tam do wniosku, że osoba popełniająca błąd formalny, po skonfrontowaniu go z jakąś obowiązu­jącą regułą nie powinna się przy nim upierać. Podob­nie jest oczywiście w wypadku popełnienia błędu rze­czowego. Niemniej bardzo często sytuacja w czasie dy­skusji może się okazać dość skomplikowana, ponieważ błąd rzeczowy jest o wiele trudniej wykryć, niż for­malny.

Błąd rzeczowy polega zazwyczaj na nieznajomości rzeczywistości. Nie umiemy odróżnić prawdy od fał­szu, stopni prawdopodobieństwa, ocenić jakiejś war­tości, to znaczy, że coś jest prawdziwe albo fałszywe (nieprawdziwe), mniej albo bardziej prawdopodobne, słuszne albo niesłuszne. Ten, kto twierdzi, że Niemcy hitlerowskie nie zostały pokonane, jest w błędzie, gdyż głosi zdanie nieprawdziwe. Faktem historycznym było bowiem podpisanie w dniu 7 maja 1945 r. w Reims aktu bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Myli się w ocenie prawdopodobieństwa, kto sądzi, że człowiek w swym podboju kosmosu nie wyjdzie poza system słoneczny. Niesłuszna natomiast będzie ocena muzyki Beethovena jako pozbawionej wartości artystycznych. Nie ma dobrych informacji lub wydaje błędne oceny owa osoba, która nie umie wpłynąć na czyjś stosunek uczuciowy, spowodować działania itd. W każdym bądź razie wydaje się, że prawda, prawdopodobieństwo i słuszność wyczerpują najważniejsze cechy, które chce nadać głoszonym tezom każdy uczciwy uczestnik dyskusji.

Ale dobry dyskutant zdaje sobie sprawę z jednej słusznej zasady: ?Kiedy się chce zganić z pożytkiem i wykazać komuś, że się myli ? pisze Pascal w My­ślach ? trzeba dojść, z której strony on patrzy na rzecz, zazwyczaj bowiem-z tej strony jest prawdziwa, i przyznać mu tę prawdziwość, ale równocześnie wy­kazać, z której strony jest fałszywa. Zadowoli się tym, ponieważ widzi, że się nie mylił i że brakło mu jedynie objęcia wszystkich stron; otóż człowiek nie gniewa się, że wszystkiego nie wiedział, ale nie chce się mylić”.