Kiedy powiadamy, że ktoś popełnił błąd w rozumowaniu, znaczy to, że nie zastosował prawidłowego schematu logicznego, bo myślał, że użyty jest dobry albo chciał przeciwnika wywieść w pole. Podobnie inne błędy ? to nie zastosowanie się do reguły np. logicznej, matematycznej, estetycznej, moralnej. Omyłka natomiast ? to jakiś czyn popełniony nieświadomie. Popełnia ją na przykład [...]
Archive for the ‘Logika’ Category
A TO JEST HOMOLOGIA
Należy odróżniać analogię od homologii, podobieństwa opartego na wspólnym pochodzeniu. Nie powiemy, że między językiem włoskim a językiem francuskim istnieje duża analogia, gdyż oba języki pochodzą ze wspólnego pnia romańskiego. Nie dopatrujemy się analogii pomiędzy ojcem i synem, między skrzydłami ptaków i przednim odnóżem czworonożnych zwierząt. Albowiem są to podobieństwa nie analogiczne, lecz homologiczne. I [...]
NA PODSTAWIE PODOBIEŃSTWA
Jeżeli w trakcie przekonywania mówimy, że widzimy mniejsze lub większe podobieństwo między jakimiś przedmiotami, stanami, sposobami działania itp. i jeżeli wobec tego w pewien sposób rozszerzamy podobieństwo twierdząc, że skoro w danym przypadku było tak a tak, to i w innym będzie tak samo ? rozumujemy na podstawie analogii. Arystoteles jako przykład rozumowania przez analogię [...]
TO NIE SPRZECZNOŚĆ
Wyjaśnienia wymaga pojęcie sprzeczności. Otóż dwa zdania są sprzeczne wtedy, gdy jedno przeczy temu, co twierdzi drugie, np.: To grzmiało ? To nie grzmiało, są zdaniami sprzecznymi. Nie należy mieszać ich ze zdaniami: Przeciwnymi ? jeżeli ktoś twierdzi, że trzeba iść na lewo, żeby dojść do pewnej miejscowości, a inny, że trzeba iść na prawo [...]
I W TEN SPOSÓB DOSZLISMY DO ABSURDU
Przy zbijaniu dowodów przeciwnika stosowany bywa skutecznie sposób, z którego korzystał już Sokrates. Otóż uzasadniamy niezawodnie, że ktoś nie ma racji, kiedy bierzemy jakieś jego twierdzenie i posługując się wnioskowaniem niezawodnym dochodzimy do absurdu. W terminologii łacińskiej nazywa się to reductio ad absurdum. Otóż absurd to takie wyrażenie, które odnosi się do przedmiotu posiadającego cechy [...]
NIEDOSTATKI INDUKCJI
Gdy dzieliliśmy wnioskowanie na zawodne i niezawodne, do pierwszego rodzaju zaliczyliśmy indukcję. Dla ścisłości wyjaśniliśmy sobie, że nie każde wnioskowanie indukcyjne jest zawodne. Niezawodną okazuje się tzw. indukcja wyczerpująca, będąca poszczególnym przypadkiem indukcji przez proste wyliczenie: z tego, że ten i ten, i tamten uczestnik dyskusji zabierał głos stwierdzimy, biorąc pod uwagę każdego po kolei, [...]
ZAMASKOWANA DEDUKCJA
Na podstawie tradycji wyróżnimy pewien rodzaj argumentów, który po łacinie nazywa się argumentum a fortiori, co znaczy dosłownie: ?argument od mocniejszego”. Ma on dwa warianty: Argumentujący na podstawie jakiegoś twierdzenia ?większego” wywodzi jakieś twierdzenie mniejsze (argumentum a maiori ad minus ? dosłownie argument od większego do mniejszego). Co w tym wypadku znaczy ?mniejsze” i ?większe”, [...]
KTO ZAWSZE MA RACJĘ
Osoba wnioskująca, że jeżeli ktoś czytał ?Trylogię” Sienkiewicza, to czytał również Potop, stosuje dedukcję. W rozumowaniu zaś dedukcyjnym nikt nie ma podstaw, by zakwestionować wniosek, jeżeli zgodził się na przesłanki. We wnioskowaniu indukcyjnym jest już inaczej. Przekonywany nie zawsze ma tę pewność, że wniosek niezawodnie wynika z przesłanek, chociaż nawet je akceptował. W wypadku więc [...]
METODA NIEWIERNEGO TOMASZA
Przesłanek dla naszego wnioskowania dostarczają nie tylko usłyszane, czy przeczytane zdania, lecz również pewne fakty, nasze bezpośrednie doświadczenie. Starożytni Rzymianie wiedzieli, że można niekiedy z dobrym skutkiem używać argumentu, który nazywali ad oculos, co znaczy ?przed oczy”. W wypadku podzielonych zdań w stosunku do jakiejś niezbyt skomplikowanej kwestii najsilniejszym argumentem będzie pokazanie przeciwnikowi, że jest [...]
WYNIKANIE LOGICZNE A NASTĘPSTWO ZDARZEŃ
Opierając się na wnioskowaniu niezawodnym zgodnym z poprawnymi schematami logiki od sądów prawdziwych przechodzimy do sądów prawdziwych. Odróżniamy jednak bardzo wyraźnie wynikanie logiczne od następstwa przyczynowego. Na jego podstawie na przykład prawidłowo wnioskujemy, że po obfitych opadach w górach nastąpi przybór wody w rzekach. O tych, którzy nie znają związku przyczynowego, a wnioskują tylko na [...]